पश्चिमा समाजमा वैवाहिक जीवनलाई सम्बन्धविच्छेदमा रूपान्तरण गर्नु फेसनजस्तै भइसकेको छ । पश्चिमेलीहरूको विवाह र सम्बन्धविच्छेद नाटकीय रूपमा नै हुने गर्छ । हलिउडकी प्रसिद्ध अभिनेत्री जुलिया र्रबर्ट्सले विवाह गर्नेबित्तिकै भनेकी थिइन्- गहिरो मायामा डुबेपछि शारीरिक रूपमा टाढा हुनुको कुनै अर्थ छैन ।’ उनका पति गायक लायल लोभेटले पनि भनेका थिए- ँजुलियालाई केटाकेटी मन पर्छ, हामी चाँडै नै यसका बारेमा पनि सोच्नेछौं ।’ तर विवाहको २१ महिनामै उनीहरूको सम्बन्धविच्छेद भएको खबर आयो ।
त्यस्तै प्रसिद्ध संगीतटोली स्पाइस गर्ल्सकी सदस्य मेल जीले नर्तक जिमीसँग प्रेमीहरूको शहर मानिने पेरिसमा इन्गेजमेन्टपछि भनिन्- ँहामीबीच अब कोही आउन सक्दैन ।’ जिमीले पनि भनेका थिए- उनी मेरो र्सवस्व हुन् ।’ त्यसपछि उनीहरूले भव्यतापर्वक बिहे गरे र एउटा सन्तान पनि जन्मियो । दुइ वर्षबित्दानबित्दै उनीहरूको विवाह पनि पारपाचुकेमा परिणत भयो । ब्राड पिट र जेनिफर एनिस्टन हलिउडका गोल्डेन जोडी मानिन्थे तर उनीहरूको वैवाहिक जीवन पनि पाँच वर्षै समाप्त भयो । एउटा फिल्मको सुटिङका क्रममा नायिका एन्जेलिना जोलीसँग नजिक भएको हल्लापछि एनिस्टनले ब्राडविरुद्ध सम्बन्धविच्छेदको मुद्दा हालिन् ।
दुइ वर्षो वैवाहिक एनिभर्सरी मनाउन नपाउँदै पप गायिका ब्रिट्नी स्पर्ेयर्स र केभिन फेडरलिनको पनि सम्बन्धविच्छेद भयो । सन् २००१ मा निकोल किडमेन र टम क्रुजको डिभोर्स भयो । उनीहरूले धर्मपुत्र बनाएका दुइ बच्चा पनि आपसमा बाँडेका थिए । यी परिचित केही व्यक्तिहरूका उदाहरणले पश्चिमेली विवाह र सम्बन्धविच्छेदको पाटोलाई प्रतिविम्बित गर्छ ।
त्यस्तै प्रसिद्ध संगीतटोली स्पाइस गर्ल्सकी सदस्य मेल जीले नर्तक जिमीसँग प्रेमीहरूको शहर मानिने पेरिसमा इन्गेजमेन्टपछि भनिन्- ँहामीबीच अब कोही आउन सक्दैन ।’ जिमीले पनि भनेका थिए- उनी मेरो र्सवस्व हुन् ।’ त्यसपछि उनीहरूले भव्यतापर्वक बिहे गरे र एउटा सन्तान पनि जन्मियो । दुइ वर्षबित्दानबित्दै उनीहरूको विवाह पनि पारपाचुकेमा परिणत भयो । ब्राड पिट र जेनिफर एनिस्टन हलिउडका गोल्डेन जोडी मानिन्थे तर उनीहरूको वैवाहिक जीवन पनि पाँच वर्षै समाप्त भयो । एउटा फिल्मको सुटिङका क्रममा नायिका एन्जेलिना जोलीसँग नजिक भएको हल्लापछि एनिस्टनले ब्राडविरुद्ध सम्बन्धविच्छेदको मुद्दा हालिन् ।
दुइ वर्षो वैवाहिक एनिभर्सरी मनाउन नपाउँदै पप गायिका ब्रिट्नी स्पर्ेयर्स र केभिन फेडरलिनको पनि सम्बन्धविच्छेद भयो । सन् २००१ मा निकोल किडमेन र टम क्रुजको डिभोर्स भयो । उनीहरूले धर्मपुत्र बनाएका दुइ बच्चा पनि आपसमा बाँडेका थिए । यी परिचित केही व्यक्तिहरूका उदाहरणले पश्चिमेली विवाह र सम्बन्धविच्छेदको पाटोलाई प्रतिविम्बित गर्छ ।
हामी पर्ूर्वीयहरू विवाहपर्ूव घर बसाउने कुरा गर्र्छौं तर पश्चिमेलीहरू भने विवाहपर्ूव नै कसरी भत्काउने भनेर पनि योजना बुन्छन् । सम्बन्धविच्छेद भयो भने एकले अर्काको सम्पत्तिको कति अंश पाउने भनेर विवाहपर्ूव नै कानुनी कागजात तयार पारिन्छ युरोप-अमेरिकामा । सन् २००० मा विवाहबन्धनमा बाँधिएका हलिउड अभिनेता माइकल डग्लस र क्याथरिन जेना जोन्सले सम्बन्धविच्छेद भएको खण्डमा विवाहित रहेको हरेक वर्षो १० लाख पाउन्ड क्याथरिनले पाउने गरी समझदारी गरेका थिए । एक अध्ययनअनुसार बेलायतमा हरेक १ सयमध्ये ४० भन्दा बढी विवाह सम्बन्धविच्छेदमा परिणत भएका हुन्छन् ।
विवाह एक पवित्र र अटुट बन्धन भए पनि विभिन्न कारणले पर्ूर्वीय समाजमा समेत यस्तो बन्धन टुट्ने गरेको पाइन्छ । बदलिँदो समय र जिन्दगीको तीव्र भागदौडका कारण विस्तारै संयुक्त परिवारको चलन पनि एकलमा रूपान्तरित हुने क्रममा छ । त्यसमाथि ग्रामीण भेगमा रोजगारीको खोजीमा परिवारका सदस्यहरू शहरतिर लाग्ने र विवाहजस्तो महत्त्वपूर्ण निर्णय अभिभावकको सल्लाहबेगर गर्ने प्रचलनका कारण पनि थुप्रै विवाह असफल भएका छन् । नेपाली समाजले पश्चिमी सभ्यताको प्रभावमा परी एकल परिवारको अवधारणा अपनाउन थाले पनि त्यसको मौलिकता बुझन नसक्दा वैवाहिक सम्बन्धमा तरलता आउने र कतिपय अवस्थामा परिवार नै तहसनहस हुने अवस्था सिर्जना हुने गर्छ ।
हिन्दू धर्ममा प्राचीनकालदेखि नै विवाहलाई एक पवित्र धार्मिक संस्कार मानिँदै आएको छ । हिन्दू मान्यताअनुसार यो एउटा कानुनी सम्झौता नभएर पवित्र र जन्मजन्मान्तरको बन्धन हो, जसलाई कहिल्यै तोड्न सकिँदैन । विवाहलाई शारीरिकभन्दा बढी आध्यात्मिक मिलनका रूपमा व्याख्या गरिएको पाइन्छ । हिन्दू धर्मका प्रमुख १६ कर्ममध्ये विवाह पनि एक हो । अग्निसमक्ष पवित्र प्रतिज्ञा गरी सात फेरा लिएर गरिने विवाहले स्त्रीपुरुषलाई दृढ प्रतिज्ञामा बाँधेर धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको लक्ष्यप्राप्तिको बाटो खोल्ने शास्त्रीय मान्यता छ । दार्शनिक अरस्तुले भनेका छन्- ँमानिस सामाजिक प्राणी हो । समाजको गठन हजारौं परिवार मिलेर हुन्छ र परिवार पतिपत्नी र छोराछोरी मिलेर । स्त्री र पुरुषको शारीरिक आकर्षाले प्रेमलाई जन्म दिन्छ । प्रेमको स्थायित्व अथवा घर बसाउने इच्छाले नै मानिसलाई विवाहबन्धनमा बाँध्छ ।’
नेपाली सेलिब्रिटी अर्थात् हाम्रो कलाकारिताजगत्मा पनि सम्बन्धविच्छेदको रोगले महामारीको रूप धारण गर्न लागिसकेको छ । विशेष गरी आपसी असमझदारीका कारण नेपाली चलचित्रक्षेत्रमा यस्तो विकृति फैलिँदो छ । वैवाहिक जीवन एक-दुइ वर्षन्दा नटिकेका कलाकार नेपालमै पनि प्रशस्त छन् । पश्चिमेलीहरूको अन्धाधुन्ध अनुकरण गरिरहेको नेपाली समाजमा पनि सम्बन्धविच्छेदको प्रवृत्ति बढिरहेको छ । खास गरी शिक्षित अनि कामकाजी पतिपत्नीका बीचमा सम्बन्धविच्छेद बढी हुने गरेको देखिएको छ । शिक्षित अनि कामकाजी दम्पतीहरूमा पनि श्रीमान् श्रीमतीभन्दा माथिल्लो पदमा कार्यरत छन् भने यस्तो अवस्था आएको देखिन्छ । उनीहरू सधैं पत्नीलाई तल देख्छन्, जसले गर्दा पत्नीको आत्मसम्मानमा ठेस पुग्छ । पतिको यस्तो एटिच्युडले आपसी सम्बन्धमा कटुता उत्पन्न हुन सक्छ । यसको विपरीत पत्नी माथिल्लो दर्जामा छिन् भने श्रीमान्मा हीनताबोध र कुण्ठाको भावना उत्पन्न हुन्छ, जसले गर्दा दाम्पत्य जीवनमा तनाब र कलह उत्पन्न हुन जान्छ ।
शिक्षित मानिसमा स्वभावतः व्यक्तिवाद, स्वतन्त्रता र समानताको भावना बढी हुन्छ । शिक्षित पत्नीहरू महिला हकअधिकारका पक्षधर देखिनु स्वाभाविकै पनि हो । यसले पुरुषप्रधान हाम्रो समाजमा पुरुषले आफ्नो स्वाभिमानमा ठेस पुगेको महसुस गर्छन् । नारीपुरुषबीचका यस्तै असमझदारीका कारण धेरैजसो सम्बन्धविच्छेदका घटना हुने गरेको अध्ययनले देखाएका छन् । प्रत्येक वर्षकाठमाडौं जिल्ला अदालतमा मात्र ४ सयभन्दा बढी सम्बन्धविच्छेदका मुद्दा दर्ता हुन्छन् ।
सम्बन्धविच्छेदको मुख्य कारण पतिपत्नीबीच एकअर्काप्रतिको असीमित अपेक्षा हो । श्रीमान्ले श्रीमतीबाट घरको हेरचाह, सामाजिक जिम्मेवारी, पतिको सेवा र सम्पर्ूण्ा परिवारको खुसीका लागि र्समर्पणको भावना अपेक्षा गरेका हुन्छन् तर व्यक्तिवादबाट प्रभावित शिक्षित महिलाहरू आफूलाई संयुक्त परिवारमा बाँध्न चाहँदैनन् । त्यस्तै पत्नीले पनि पतिबाट कयौं कुराको अपेक्षा राखेका हुन्छन्, जस्तै- ठूलो घर, बैंकब्यालेन्स, महँगा कपडा र गरगहना, उच्च सामाजिक प्रतिष्ठा, विदेश भ्रमण आदि । जब यी अपेक्षा पूरा हँुदैनन्, उनीहरूबीचमा गुनासो बढ्दै जान्छ र त्यसले सम्बन्धविच्छेदजस्तो गम्भीर परिस्थिति निम्त्याउँछ । सुखी र खुसी परिवारको निर्माणका लागि वास्तवमा पतिपत्नीबीच आपसी प्रेम, सौहार्दता र समझदारीको विकास हुनर्ुपर्छ । जब आत्मनिर्भरताप्रतिको चेतनाको
स्तर बढेर पतिपत्नीबीच आत्मसम्मानको टक्कर पर्छ तब सम्बन्धमा फाइदाको खोजी हुन थाल्छ र असन्तुष्टि जन्मन्छ ।
विवाह एक पवित्र र अटुट बन्धन भए पनि विभिन्न कारणले पर्ूर्वीय समाजमा समेत यस्तो बन्धन टुट्ने गरेको पाइन्छ । बदलिँदो समय र जिन्दगीको तीव्र भागदौडका कारण विस्तारै संयुक्त परिवारको चलन पनि एकलमा रूपान्तरित हुने क्रममा छ । त्यसमाथि ग्रामीण भेगमा रोजगारीको खोजीमा परिवारका सदस्यहरू शहरतिर लाग्ने र विवाहजस्तो महत्त्वपूर्ण निर्णय अभिभावकको सल्लाहबेगर गर्ने प्रचलनका कारण पनि थुप्रै विवाह असफल भएका छन् । नेपाली समाजले पश्चिमी सभ्यताको प्रभावमा परी एकल परिवारको अवधारणा अपनाउन थाले पनि त्यसको मौलिकता बुझन नसक्दा वैवाहिक सम्बन्धमा तरलता आउने र कतिपय अवस्थामा परिवार नै तहसनहस हुने अवस्था सिर्जना हुने गर्छ ।
हिन्दू धर्ममा प्राचीनकालदेखि नै विवाहलाई एक पवित्र धार्मिक संस्कार मानिँदै आएको छ । हिन्दू मान्यताअनुसार यो एउटा कानुनी सम्झौता नभएर पवित्र र जन्मजन्मान्तरको बन्धन हो, जसलाई कहिल्यै तोड्न सकिँदैन । विवाहलाई शारीरिकभन्दा बढी आध्यात्मिक मिलनका रूपमा व्याख्या गरिएको पाइन्छ । हिन्दू धर्मका प्रमुख १६ कर्ममध्ये विवाह पनि एक हो । अग्निसमक्ष पवित्र प्रतिज्ञा गरी सात फेरा लिएर गरिने विवाहले स्त्रीपुरुषलाई दृढ प्रतिज्ञामा बाँधेर धर्म, अर्थ, काम, मोक्षको लक्ष्यप्राप्तिको बाटो खोल्ने शास्त्रीय मान्यता छ । दार्शनिक अरस्तुले भनेका छन्- ँमानिस सामाजिक प्राणी हो । समाजको गठन हजारौं परिवार मिलेर हुन्छ र परिवार पतिपत्नी र छोराछोरी मिलेर । स्त्री र पुरुषको शारीरिक आकर्षाले प्रेमलाई जन्म दिन्छ । प्रेमको स्थायित्व अथवा घर बसाउने इच्छाले नै मानिसलाई विवाहबन्धनमा बाँध्छ ।’
नेपाली सेलिब्रिटी अर्थात् हाम्रो कलाकारिताजगत्मा पनि सम्बन्धविच्छेदको रोगले महामारीको रूप धारण गर्न लागिसकेको छ । विशेष गरी आपसी असमझदारीका कारण नेपाली चलचित्रक्षेत्रमा यस्तो विकृति फैलिँदो छ । वैवाहिक जीवन एक-दुइ वर्षन्दा नटिकेका कलाकार नेपालमै पनि प्रशस्त छन् । पश्चिमेलीहरूको अन्धाधुन्ध अनुकरण गरिरहेको नेपाली समाजमा पनि सम्बन्धविच्छेदको प्रवृत्ति बढिरहेको छ । खास गरी शिक्षित अनि कामकाजी पतिपत्नीका बीचमा सम्बन्धविच्छेद बढी हुने गरेको देखिएको छ । शिक्षित अनि कामकाजी दम्पतीहरूमा पनि श्रीमान् श्रीमतीभन्दा माथिल्लो पदमा कार्यरत छन् भने यस्तो अवस्था आएको देखिन्छ । उनीहरू सधैं पत्नीलाई तल देख्छन्, जसले गर्दा पत्नीको आत्मसम्मानमा ठेस पुग्छ । पतिको यस्तो एटिच्युडले आपसी सम्बन्धमा कटुता उत्पन्न हुन सक्छ । यसको विपरीत पत्नी माथिल्लो दर्जामा छिन् भने श्रीमान्मा हीनताबोध र कुण्ठाको भावना उत्पन्न हुन्छ, जसले गर्दा दाम्पत्य जीवनमा तनाब र कलह उत्पन्न हुन जान्छ ।
शिक्षित मानिसमा स्वभावतः व्यक्तिवाद, स्वतन्त्रता र समानताको भावना बढी हुन्छ । शिक्षित पत्नीहरू महिला हकअधिकारका पक्षधर देखिनु स्वाभाविकै पनि हो । यसले पुरुषप्रधान हाम्रो समाजमा पुरुषले आफ्नो स्वाभिमानमा ठेस पुगेको महसुस गर्छन् । नारीपुरुषबीचका यस्तै असमझदारीका कारण धेरैजसो सम्बन्धविच्छेदका घटना हुने गरेको अध्ययनले देखाएका छन् । प्रत्येक वर्षकाठमाडौं जिल्ला अदालतमा मात्र ४ सयभन्दा बढी सम्बन्धविच्छेदका मुद्दा दर्ता हुन्छन् ।
सम्बन्धविच्छेदको मुख्य कारण पतिपत्नीबीच एकअर्काप्रतिको असीमित अपेक्षा हो । श्रीमान्ले श्रीमतीबाट घरको हेरचाह, सामाजिक जिम्मेवारी, पतिको सेवा र सम्पर्ूण्ा परिवारको खुसीका लागि र्समर्पणको भावना अपेक्षा गरेका हुन्छन् तर व्यक्तिवादबाट प्रभावित शिक्षित महिलाहरू आफूलाई संयुक्त परिवारमा बाँध्न चाहँदैनन् । त्यस्तै पत्नीले पनि पतिबाट कयौं कुराको अपेक्षा राखेका हुन्छन्, जस्तै- ठूलो घर, बैंकब्यालेन्स, महँगा कपडा र गरगहना, उच्च सामाजिक प्रतिष्ठा, विदेश भ्रमण आदि । जब यी अपेक्षा पूरा हँुदैनन्, उनीहरूबीचमा गुनासो बढ्दै जान्छ र त्यसले सम्बन्धविच्छेदजस्तो गम्भीर परिस्थिति निम्त्याउँछ । सुखी र खुसी परिवारको निर्माणका लागि वास्तवमा पतिपत्नीबीच आपसी प्रेम, सौहार्दता र समझदारीको विकास हुनर्ुपर्छ । जब आत्मनिर्भरताप्रतिको चेतनाको
स्तर बढेर पतिपत्नीबीच आत्मसम्मानको टक्कर पर्छ तब सम्बन्धमा फाइदाको खोजी हुन थाल्छ र असन्तुष्टि जन्मन्छ ।
0 comments:
Post a Comment